Artykuł

lek. Karolina Nowakowska Oddział Okulistyczny Szpitala im. Marii Merkert w Nysie

Błona owodniowa - zastosowanie w leczeniu schorzeń
przedniego odcinka gałki ocznej.

 

 

 

 

 

 

 

W dobie ogromnego postępu farmakoterapii i coraz doskonalszych środków pozbawionych konserwantów warto pamiętać o naturalnych metodach leczenia schorzeń przedniego odcinka gałki ocznej.  Biologicznym opatrunkiem przy schorzeniach oraz urazach rogówki i  spojówki jest błona owodniowa.

Budowa i właściwości

Błona owodniowa to cienka, półprzepuszczalna tkanka najbardziej wewnętrznej warstwy pęcherza płodowego. Zbudowana jest z trzech warstw:

1)      analogicznie do spojówki i rogówki – z nabłonka cylindrycznego, bogatego w czynniki wzrostu (EGF, KGF, IL-4, IL-6, HGF, TGF, FGF);

2)      błony podstawnej, zbudowanej z kolagenu IV i VII, laminy, fibronektyny;

3)      beznaczyniowego zrębu, zawierającego czynnik wzrostu nerwów, inhibitory proteazy, białka przeciwzapalne oraz białka hamujące angiogenezę,

Jest tkanką allogeniczną, jednak z powodu braku ekspresji antygenów HLA – A, B, C, D, DR możliwa jest jej transplantacja bez dodatkowego stosowania immunosupresji i ryzyka odrzucenia przeszczepu.

Dzięki swojej budowie stymuluje nabłonkowanie zniszczonej rogówki i spojówki, tłumi odpowiedź zapalną, neowaskularyzację oraz bliznowacenie, co pozwala na utrzymanie przejrzystości ośrodków optycznych. Posiada właściwości antybakteryjne, co wpływa na niskie ryzyko powikłań pooperacyjnych. 

blona owodniowa

Tab. Wskazania do zastosowania błony owodniowej

blona owodniowa

Przechowywanie

Istotną zaletą błony owodniowej jest łatwość jej dostępu i przechowywania. Uzyskujemy ją z łożyska podczas planowego cięcia cesarskiego. W jałowych warunkach oddzielamy błonę owodniową od błony naczyniowej pęcherza płodowego, następnie po oczyszczeniu zostaje ona pocięta na fragmenty o wymiarach około 4 x 4 cm i umieszczona na błonie nitrocelulozowej nabłonkiem do góry. Tak przygotowany preparat umieszcza się w pojemniku z mieszaniną płynu Dulbecco i glicerolu w stosunki 1 : 1 i przechowuje w temperaturze −80°C przez dwa lata. Dopuszczalne jest również przechowywanie błony owodniowej w temperaturze pokojowej, w formie wysuszonej przez liofilizację, zapakowanej próżniowo.

Z jednego łożyska można uzyskać od 20 do 30 przeszczepów. Przed i sześć miesięcy  po pobraniu przeprowadzane są u dawcy testy wykluczające kiłę, toksoplazmozę, HBV, HCV, HIV. Jeśli wyniki są ujemne, błona owodniowa dopuszczana jest do użytku przez Bank Tkanek.

Zastosowanie

Pierwszego leczniczego zastosowania błony owodniowej dokonał Devis w 1910 roku przy przeszczepie skóry. W 1940 roku Andrew de Roetth użył jej do rekonstrukcji spojówki, natomiast w 1946 roku Sorsby odnotował pomyślne efekty wykorzystania błony owodniowej w ostrych oparzeniach oczu. Do rozpowszechnienia tej metody leczniczej przyczynili się w 1995 roku Kin i Tsenay poprzez publikację swoich wyników badań dotyczących użycia błony owodniowej do rekonstrukcji uszkodzonej rogówki u królików. Ten adujwant chirurgii przedniego odcinka oka stosowany jest w naszym kraju od 1998 roku.

Dzięki rozmaitym właściwościom błona owodniowa ma zastosowanie w licznych schorzeniach okulistycznych. Stanowi doskonały opatrunek przy oparzeniach chemicznych i termicznych, zwłaszcza jeśli zostanie naszyta kilka godzin po urazie. Pokrycie nią odsłoniętej powierzchni zrębu rogówki oraz niedokrwionej twardówki wspomaga epitelializację, tłumi odpowiedź zapalną, wychwytując i przyśpieszając apoptozę komórek zapalnych.

Najczęściej stosowana jest w owrzodzeniach rogówki, keratopatii pęcherzowej, neurogennej oraz taśmowatej. Naszycie błony owodniowej podczas operacji stożka rogówki lub chirurgii refrakcyjnej zmniejsza zmętnienia rogówki i proliferację keratocytów podczas gojenia, pozwalając uzyskać lepszy efekt pooperacyjny. Zastosowanie błony owodniowej podczas trabekulektomii celem utrzymania prawidłowej funkcji poduszki filtracyjnej polega na umieszczeniu jej nad płatkiem twardówki, gdzie hamując rozwój fibroblastów, zapobiega pooperacyjnej adhezji spojówki i twardówki.

Błona owodniowa służy jako nośnik komórek macierzystych rąbka, namnażanych en vivo w celu reimplantacji i odtworzenia powierzchni oka w przypadku niewydolności rąbka. Ma szerokie zastosowanie jako substytut w zabiegach rekonstrukcji powierzchni oka i załamków; w ocznym pemfigoidzie bliznowaciejącym, zespole Stevensa-Johnsona, rozległych guzach spojówki, nawracającym skrzydliku. 

blona owodniowa

Technika operacyjna

Metoda przeszczepu uzależniona jest od stanu miejscowego oraz jednostki chorobowej. Istnieją trzy podstawowe zasady chirurgicznego zastosowania błony owodniowej:

1) technika przeszczepu – błona owodniowa umieszczana jest nabłonkiem i błoną podstawną do góry, zrębem w stronę rogówki (metoda zalecana w leczeniu nawracających owrzodzeń rogówki, keratopatii, skrzydlików);

2) technika opatrunku – błona owodniowa naszywana zrębem do góry, nabłonkiem w stronę rogówki (metoda wskazana przy leczeniu oparzeń);

3) technika kanapkowa – zastosowanie kilku warstw błony owodniowej w leczeniu głębokich owrzodzeń, perforacji rogówki.

Przeszczep przyszywany jest  szwami nylon 10-0, które usuwa się po 2–4 tygodniach. Po zabiegu wskazana jest miejscowa antybiotykoterapia.

Choroby powierzchni oka manifestują szereg objawów, w tym ból oraz spadek ostrości wzroku, które są najbardziej frustrujące dla pacjenta, a leczenie ich stanowi wyzwanie dla lekarza okulisty. Planując strategię leczniczą, warto pamiętać o korzystnym działaniu błony owodniowej. Wspomaga ona migracje komórek nabłonka, wzmacnia adhezję komórek podstawnych, hamuje procesy włóknienia i przyspiesza gojenie. Odnowiona rogówka nie wykazuje cech wrastania patologicznych naczyń, a zmętnienia zrębu rogówki ulegają zmniejszeniu. Błona owodniowa od wielu lat z powodzeniem stosowana jest w chirurgii okulistycznej, jednak w dalszym ciągu brakuje dowodów naukowych, opartych na randomizowanych badaniach, dowodzących skuteczności i konkurencyjności tego aurea mediocritas w stosunku do innych metod leczniczych.

Źródło: Przegląd Okulistyczny Rok X Nr 6/2013 (56)