Dr farm. Jarosław WOROŃ 

Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii CM UJ Kraków

Uniwersytecki Ośrodek Monitorowania i Badania Niepożądanych Działań Leków

Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia w Krakowie

Leki oryginalne i generyczne

w farmakoterapii okulistycznej

Zamiana leku oryginalnego na generyczny dotyczy określonej sytuacji klinicznej. Nie można w praktyce przenosić zasad zamiany leków stosowanych drogą doustną na leki podawane miejscowo do oka.

W ostatnich latach obserwujemy zwiększenie udziału leków generycznych wśród preparatów stosowanych w farmakoterapii chorób oczu. Zastępowanie leków oryginalnych lekami generycznymi ma prowadzić do zwiększenia dostępności nowoczesnych leków okulistycznych dla pacjentów oraz zmniejszać koszty farmakoterapii, które ponoszone są zarówno przez refundatora, jak i pacjentów.

Zakres i potrzeba przedstawiania badań równoważności biologicznej w procesie rejestracji produktu leczniczego dopuszczającym do obrotu są ściśle uzależnione od składu, technologii wytwarzania oraz postaci farmaceutycznej. Zwolnione z wykonywania badań równoważności biologicznej są roztwory przeznaczone do podawania doustnego, o ile nie zawierają substancji pomocniczych wpływających na pasaż jelitowy, leki do podawania dożylnego oraz preparaty okulistyczne w formie roztworów oraz kropli do oczu. Oczywistym warunkiem, który odnosi się do opisanych postaci leku, jest to, że substancja czynna w nich zawarta występuje w takim samym stężeniu jak w leku referencyjnym. Leki te powinny posiadać również porównywalne w stosunku do leku referencyjnego substancje pomocnicze w podobnych stężeniach. W tab. 1 wymieniono postaci leków, dla których nie jest wymagane prowadzenie badań równoważności biologicznej [1].

Tab. 1. Postaci leków, dla których nie jest wymagane prowadzenie badań równoważności biologicznej

Oczywiste jest, że w stosunku do leków okulistycznych dostępnych w postaci kropli nie można wprost stosować definicji odnoszących się do doustnych postaci leku. W postaciach doustnych na efekt farmakodynamiczny działania leku w bardzo istotny sposób wpływa proces wchłaniania i uwalniania substancji czynnej z leku [2]. W przypadku leków okulistycznych dostępnych w postaci kropli i roztworów nie obserwujemy procesu wchłaniania i uwalniania, gdyż lek ulega natychmiastowej dystrybucji w cieczy wodnistej. Dla możliwości zamiany leku oryginalnego na generyczny w postaci kropli ocznych niezwykle istotne jest również, aby postać zastosowanej soli składnika czynnego była tożsama z solą zastosowaną w leku oryginalnym. W obecnych na rynku polskim generycznych lekach okulistycznych (w szczególności dotyczy to leków stosowanych w leczeniu jaskry) środki konserwujące, podłoża, a także środki regulujące ciśnienie osmotyczne są identyczne jak w lekach oryginalnych.

Nie jest jednak wykluczone, aby lek odtwórczy zawierał inne niż oryginał substancje pomocnicze, takie jak środki konserwujące, regulatory pH, przeciwutleniacze, bufory i środki regulujące ciśnienie osmotyczne, jednak nie powinny one modyfikować aktywności miejscowej substancji czynnej.

Obecnie uznaje się, że zastępowanie leków oryginalnych generycznymi może być brane pod uwagę tylko pod warunkiem dokładnej kontroli równoważności biologicznej leków [3]. Leki uznaje się za biologicznie równoważne, jeżeli zawierają tę samą substancję leczniczą i ich dostępność biologiczna po podaniu tej samej dawki molowej jest podobna w takim stopniu, że ich działanie w odniesieniu do skuteczności i bezpieczeństwa jest zasadniczo podobne. Jak wynika z przytoczonej definicji, istotnym elementem skuteczności leków jest ich dostępność biologiczna, która oznacza szybkość i stopień wchłaniania substancji leczniczej z leku o danej postaci do krążenia ogólnego. Charakteryzują ją trzy parametry farmakokinetyczne: maksymalne stężenie leku (C max), czas, po jakim osiągane jest C max (t max), oraz pole powierzchni pod krzywą zależności zmian stężenia od czasu (AUC), które opisuje obserwowany klinicznie efekt terapeutyczny leku [4]. A zatem każda zmiana powierzchni opisanego pola może powodować zmianę efektu terapeutycznego oraz zmianę częstości występowania działań niepożądanych.

Jak już wspomniano, biodostępność jest ustalana na podstawie pomiaru parametrów farmakokinetycznych, takich jak C max, t max oraz AUC, przy czym akceptuje się odchylenia przedziału ufności w granicach od –20% do +25%.

Zasad tych jednak nie stosuje się do kropli ocznych, ponieważ nie jest możliwy pomiar stężenia leku w cieczy wodnistej, który dodatkowo wykazuje zmienność w czasie. W przypadku generycznych leków okulistycznych prowadzi się także badania tolerancji po podaniu do oka, co znacząco redukuje ryzyko występowania działań niepożądanych o charakterze nadwrażliwości.

Na biorównoważność i biodostępność leków stosowanych systemowo, a w szczególności doustnie, mają także wpływ oprócz własności fizykochemicznych substancji czynnej charakterystyczne cechy pacjenta, a szczególnie:

• wiek,
• czynniki farmakogenetyczne, w tym szczególnie istotny z punktu widzenia praktycznego, genetycznie uwarunkowany metabolizm leków,
• współistniejące zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego oraz funkcji wątroby i nerek,
• hipoalbuminemia,
• stosowanie polifarmakoterapii, z uwagi na ryzyko wystąpienia niekorzystnych interakcji leków, szczególnie farmakokinetycznych.

Istotnym czynnikiem, który może modyfikować skuteczność i bezpieczeństwo farmakoterapii, jest wiek pacjenta. Czynniki te są niezwykle istotne w przypadku systemowego podawania leków, a nie odgrywają istotnego znaczenia praktycznego w przypadku podawania leków okulistycznych i nie muszą być uwzględniane przy zamianie leku oryginalnego na generyczny. W tab. 2 zebrano różnice dotyczące rejestracji okulistycznych leków generycznych w stosunku do leków generycznych stosowanych doustnie.

Przedstawione informacje wskazują, że zamiana leku oryginalnego na generyczny dotyczy określonej sytuacji klinicznej. Nie można w praktyce przenosić zasad zamiany leków stosowanych drogą doustną na leki podawane miejscowo do oka. Warto jednak w każdym przypadku monitorować bezpieczeństwo stosowanej farmakoterapii, gdyż wiedza pochodząca z nadzoru nad bezpieczeństwem leków pozwala na ich racjonalne stosowanie w praktyce klinicznej. Nie podlega jednak dyskusji to, że głównym argumentem za ordynowaniem leków generycznych jest niemożność wykupienia przez pacjenta leku oryginalnego, rejestrowanego w oparciu o pełną dokumentację farmakologiczno-toksykologiczną oraz kliniczną.

Piśmiennictwo

1. Badania dostępności I równoważności biologicznej, red. A. Marzec, OIN Pharma, Warszawa 2007.
2. Kjoenniksen I., Lindbaek M., Granas A.G. Patients attitudes towards and experiences of generic drug substitution in Norway. Pharm Word Sci 2006, 28, 284–289.
3. Chojnowska-Jezierska J. Leki generyczne – podstawowe wiadomości praktyczne. Problemy Terapii Monitorowanej 2003, 14, 27–31.
4. Woroń J., Filipczak-Bryniarska I., Trąbka-Janik E. i wsp. Wybrane aspekty bezpieczeństwa farmakoterapii schizofrenii i padaczki. Terapia i Leki 2007, 1, 2–7.